Հոգևոր զրույցներ:Շիրակի թեմի առաջնորդ, եպիսկոպոս Միքայել Աջապահյան

Հարցազրուցավար՝ Քնարիկ Ներսիսյան

Ք. Ն

-Ո՞րն էր հոգևոր ծառայությունը ընտրելու պատճառը:

Մ.Ա.

-Շատ հին պատմություն  է, քառասուներեք տարի առաջվա պատմություն է:

Եթե Աջապահյանների պատմությունը քչից-շատից գիտեք, նրանք միշտ հոգևորական են տվել, որոնցից տասը եղել են Կիլիկիո կաթողիկոսներ, որից վեցը նահատակվել են: Ուրեմն հոգևորական դառնալը և նահատակությունը գրեթե Աջապահյանների ընթացքի հիմնական ուղեկիցն է եղել: Ես անշուշտ էդ գիտակցությամբ չեմ ծնվել-մեծացել, ես հետո եմ եկել էդ գիտակցության, բայց պարզապես Աստված էնպես է տնօրինել, որ ծնվել եմ էստեղ՝ այս քաղաքում, եկեղեցու մոտ, եկեղեցու բակում, մայրս եղել է և կա` որպես հավատացյալ:

Չնայած էս թաղը հայտնի չէ էդպես ասած բարեպաշտությամբ, ընդհակառակը՝ թաղը եկեղեցամերժ կեցվածք ուներ ժամանակի բերումով. էնպես չէր, որ էս թաղում ծնվելը  երաշխավորում էր հոգևորական դառնալը, ընդհակառակը՝ մեծ մասը էստեղ դոխբազ էին՝ աղունիկ թռցնողներ: Դուք ղուշբազ եք ասում, չէ՞, գյումրեցիք՝ դոխբազ, որովհետև աղավնուն դոխ են ասում:

Հիմա էնպես ստացվեց, որ մայրս տվեց իր դաստիարակությունը` որոշակի, հետո դպրոցը մեզ հակառակը սովորեցրեց, հետո դպրոցում պարզեցինք, որ Աստված չկա, հետո տասներկու տարեկանում հասկացա, որ դպրոցը ինձ սխալ ուղղությամբ է տանում:

-Էդ ի՞նչպես եղավ, էդ ինչպե՞ս, ի՞նչից հասկացաք, ի՞նչ պատահեց:

-Չգիտեմ….երևի չեմ կարող բացատրել, էդ անբացատրելի բան է, առայսօր բացատրուքի չէ: Տասներկու տարեկանում հանկարծ էդպես պայծառացում ունեցա  և մերժեցի դպրոցական գաղափարախոսությունը, և եկեղեցուն սկսեցի ծառայել: Տասներկու տարեկան էի, 1975 թ-ից առայսօր եկեղեցուն եմ ծառայում: Եկեղեցում պարզեցի, թե ինչ ժառանգության կրող եմ` իբրև Աջապահյան: Այլապես հայրս շատ չէր խոսում էդ մասին, չէր էլ քաջալերում, որ հոգևորական դառնալու իմ մտադրությունը տասներկու տարեկանում ինքը չողջունեց, բայց դրանից քիչ անց մահացավ, և էդպես իմ որոշումը մնաց հաստատ:

-Ձեր տոհմի, ծագման մանրամասների հետաքրքրությունը Ձեզ մղեց, որ  այդ թեմայով պաշտպանեցիք նաև թեզ: Այդ շրջանում դժվար չէ՞ր:

-Ուսումնասիրելու զուտ ցանկություն ունեցա: Էն ժամանակ էդ գրականությունը  մի մեծ բան չէր, բայց գաղտնի էր, այդ գրականությունը մատչելի չէր, չգիտես ինչու՝ Ազգային անվտանգությունը, էն ժամանակ՝ КГБ /Комитет Государственной Безопасности/, դրանք անցկացրել էր գաղտնի ծածկագրի տակ և մատչելի չէր: Օգտվելով՝ այն ժամանակ, որ պերեստրոյկա էր /վերակառուցում/, Գորբոչովյան տարիներն էին, ես հնարավորություն ունեցա հատուկ արտոնությամբ էդ գրականությանը  մոտենալ: Ինձ հետաքրքիր էր Սիսը՝ իբրև իմ հոր ծննդավայր, և մեր Աջապահյանների հազարամյա բնակավայր, իսկ Աջապահյանները հազար տարի ապրել են Սիսում: Մենք առաջին սերունդն ենք, որ ծնվել ենք Սիսից դուրս, հայրս էլ է ծնվել Սիսում: Դրա համար է, որ այսօր շոշափվում է, որ ես կարող եմ Թուրքիո պատրիարք ընտրվել, որովհետև հայրս ծնունդով թուրքահպատակ է եղել: Եթե ծնունդով թուրքահպատակ չլիներ, իրավունք չէի ունենա. էդ հորս Սիսում ծնվելու փաստն է, որ ինձ տալիս է էդ իրավունքը: Ես չեմ հրաժարվի, քանի որ հարաժարվելը ես համարում է եմ դասալքություն: Մնացածը Թուրքիո հայության, Պոլսո հայության  ընտրության իրավունքն է:

Ես երեք անգամ այցելել եմ Սիս, առիթ ունեցել եմ կարոտս առել եմ, էսպես ասած, Սիսից:  Եղել եմ 2006-ին, 2009-ին և 2011-ին: Պատրաստ եմ միշտ էլ գնալուն, բայց տեսնենք…

Ես համոզվել եմ, որ  հայ ժողովրդին ամենալավ,  ամենից շատ ծառայած հաստատությունը  հայ եկեղեցին է, իսկ ես ուզեցի էդ հաստատության անդամը լինել.  եթե այսօր էլ ես մի վայրկյան կասկածեմ այդ ճշմարտությանը, հոգևորական չեմ լինի: Ես ոչ թե մոլեռանդ հավատացյալ եմ եղել և ինձ մոլեռանդ հավատքը չի բերել եկեղեցի, այլ սթափ վանական մոտեցումը, թե որտեղ դու կարող ես քեզ լավագույն ձևով իրացնել որպես հայ և անշուշտ՝ իբրև հայ, նաև՝ իբրև քրիստոնյա, որովհետև հայությունը և քրիստոնեությունը ինձ համար անբաժանելի են, իսկ քրիստոնեությունը ոչ թե այս կամ այն հարանվանությամբ է արտահայտվում, այլ արտահայտում է Հայ Առաքելական եկեղեցիով:

—Ընդհանրապես մեր պատմության փառահեղ էջերը գրվել են հայոց հոգևոր և աշխարհիկ իշխանությունների համատեղ համագործակցությամբ. դժվար է տարանջատել, թե այդ էջերից որն է Հայոց պատմությունը և որը՝ հայ եկեղեցու պատմությունը: Մենք պատմությունից գիտենք, որ եկեղեցին ազգային էր գերազանցապես գործիչներով՝ Լուսավորիչ, Մաշտոց, Սահակ Պարթև, Վռամշապուհ, լեզվով, գրականությամբ, արվեստով, հոգևոր կյանքով, շաղկապված էր ժողովրդի հետ: Այսօր Հայ Առաքելական եկեղեցին ի՞նչ դեր ունի:

-Եկեղեցին ամենաազգային կառույցն է, հայ եկեղեցին ոչ թե պարզապես  ազգային կառույց է և  ոչ էլ ազգային կառույցներից մեկն է, այլ ամենաազգային կառույցն է: Ինքը ամենահին, ամենատևական, ամենամնայուն ազգային կառույցն է: Իր տարիքի որևէ կառույց գիտե՞ք երկրորդ էդպես հասակով, մյուս կառույցը ո՞րն է քաշով, տարողությամբ, ժառանգությամբ…..: Հայ Առաքելական եկեղեցուն համեմատելի չէ որևէ այլ կառույց  և իր ազգային բովանդակությամբ էլ չի կարող որևիցե մեկը հավասարվել , որովհետև  հայ եկեղեցին, նույնիսկ  որոշ իմաստով զիջել է քրիստոնեության որոշ բաներ ազգայինը բարձրացնելու համար: Քրիստոնեությունն ինքը համազգային, միջազգային, վերազգային կրոն է, և դա հայ եկեղեցին հաջողացրել է ազգայնացնել, էդպիսի բան ոչ մեկի մոտ չի հաջողվել, հասկանո՞ւմ եք….

Եվ այն, որ հայ եկեղեցին չի միացել  որևիցե մի ճամբարի եկեղեցական՝ կաթոլիկության, ուղղափառության, բողոքականության, դա իր ազգային նկարագիրը պահելու համար է, ուրիշ որևիցե  նպատակ չէր կարող լինել: Ի՞նչ վատ էր լինել բյուզանդական կայսրության մեջ, կամ ի՞նչ վատ էր լինել ռուսական կայսրության մեջ , ինչո՞ւ վրացիները  այդ ճանապարհը ընտրեցին, և մենք չընտրեցինք, որովհետև մենք ուզեցինք լինել լիարժեք անկախ, լիարժեք ազատ:  Էն անկախությունը, որ դուք այսօր հարյուր տարին պիտի նշենք, չէ՞,  էն էլ կիսատ-պռատ, որովհետև հարյուր տարի  անկախ չենք, հարյուր տարուց երկու տարի սկզբում, հետո էլ` մի քանի տարի վերջում, էն էլ էսօր էլ հարցական է որքանո՞վ ենք անկախ: Հայ եկեղեցին իր հիմնադրման օրվանից առ այսօր բացարձակ անկախ է և ցույց է տվել անկախության ձևը, կերպը, աստիճանը, ինչպես կարելի է անկախ լինել բոլոր կայսրությունների օրոք, միջև….ընդամենը պետք է սովորել: Էնպես որ,  հայ եկեղեցին ամենաազգային հաստատությունն է և այսօր էլ անշուշտ ամենաազգային հաստատությունն է, որքան էլ , որ գլոբալիզացիոն հոսանքները գան , հարվածեն հայ եկեղեցու ժայռերին, փշրվելու են …

-Այսօր հայը իր նկարագորվ հավատացյալ է: Մի՞թե  օտարում չկա եկեղեցուց: 

-Հայը իր նկարագրով հավատացյալ չէ, հայը պարզապես եկեղեցասեր է:

—Ի՞նչ ասել է եկեղեցասեր: Շինությո՞ւնն է սիրում:

-Ե՛վ շինություն է սիրում,  և՛ էդ ազգային հաստատությունը, որ ներկայանում է եկեղեցով , բայց ինքը մոլեռանդ հավատացյալ չէ, հայը, նույնիսկ հավատացյալ էլ չէ: Երևի քրիստոնյաների մեջ, բոլոր քրիստոնյա ազգերի մեջ ամենաքիչ քրիստոնյան է` առաջինը լինելով, բայց նաև ամենաքիչ քրիստոնյան է: Իր նիստուկացով` այսօր ավելի հեթանոս, քան քրիստոնյա, մտածելակերպով`  ավելի հեթանոս, քան քրիստոնյա, բայց իր պատկանելությամբ` միայն քրիստոնյա:

-Նշելով այս ամենը` դուք չե՞ք տեսնում վտանգ, որ հայը ավելի կհեռանա եկեղեցուց, քրիստոնեությունից:

-Չէ՛, եթե յոթանասուն տարվա աթեիզմը հաղթահարել ենք , մեզ համար մնացած բաները երեխայություններ են: Յոթանասուն տարվա մարտական, պետական, ճնշող, աթեիստական պրոպագանդայի հետ համեմատած` բոլոր բաները երեխայական չարաճճիություններ են:

—Մտահոգությունն այն է, որ շատերը եկեղեցին ընկալում են միայն մոմ վառելու վայր: Չես տեսնի պատարագի ընթացքում մի ստվար զանգված, որ հաղորդակից  է ծեսին, տիրապետում է այն: Համամիտ չե՞ք:

-Չէ՛, հիմա շատ են, և երիտասարդության մեջ շատ են: Ճիշտ է` տոկոսը մեծ չէ, ես կցանակնայի, որ դա լիներ 51 տոկոս, գոնե, բայց էնպես էլ չի, որ չկա: Սքանչելի երիտասարդներ ունենք՝ գիտակից, պատրաստված, հոգևոր, եկեղեցասեր, ազգասեր, հայրենասեր, որոնք շատ գիտակցական մակարդակով հասկանալով գալիս են պատարագի, հասկանալով մոտենում են սուրբ հաղորդությանը:

-Եկեղեցին ունի՞ իր մեջ ներառելու, իրեն մոտեցնելու, ուսուցանելու նախագծեր:

-Այո՛, անշուշտ ունի, ամեն տեղ: Հիմա տեսեք, նույնիսկ դպրոցներ ենք մտնում, ա՜հ, չնայած ոմանք բողոքում են,  չէ՞, ոմանք վայնասուն են  բարձրացնում, հասե՜ք  տերտերները դպրոց մտան և այլն: Մենք դպրոցները, նախակրթարանները, բոլոր հաստատությունները , բուհերը մեր ուշադրության կենտրոնում ենք պահում, իհարկե ոչ, այնքանով, որքանով մենք կուզենայինք, որովհետև ուժերը բավարար չեն:

-Սրբազան հայր, ո՞ր առումով բավարար չեն:

-Դե հոգևորականները քիչ են , մենք դեռ չենք հասել նախահեղափոխական հոգևորականների թվին, հասկանո՞ւմ եք…1920թ-ին մի քանի անգամ ավելի քիչ էր բնակչությունը Հայաստանում և Հայաստանում կար ութ հարյուրից ավելի հոգևորական, մեկ միլիոն էլ չկար բնակչությունը, հասկանո՞ւմ եք: Այսօր մենք երեք միլիոն ենք` առավել կամ նվազ և դեռ չենք հասել ութ հարյուր հոգևորականի, երեք հարյուր կամ չորս հարյուր հոգևորական ենք, քահանաներ, ովքեր ուղղակի աշխատում են ժողովրդի հետ: Ուրեմն, որպեսզի ռեալ կերպով նորմալ հոգևոր մատակարարություն լինի, յուրաքանչյուր քահանա ի վիճակի է հոգևոր մատակարարություն անելու հազար հոգու, որ նշանակում է երեք հարյուր ընտանիք: Ոչ մի քահանա ֆիզիկապես ի վիճակի չէ երեք հարյուր ընտանիքից ավելի ծառայություն մատուցել  և նորմալ, բավարար հոգևոր մատակարարություն կոչել: Որ ասում եմ հայը հավատացյալ չէ, նաև էս նկատի ունեմ, որ իրեն հասկանալի չէ ի՞նչի համար: Եկեղեցաշինության դեմ էլ են խոսում, չէ՞, Երևանում ինչ պետք է էսքան եկեղեցի, որովհետև իրենց համար եկեղեցին ընդամենը մոմ վառելու տեղ է, որ մի քանի անգամ կգնան մոմ կվառեն, հասկանո՞ւմ եք: Նույնը քահանան իրեն պետք է կնունքից մինչև պսակ, պսակից մինչև թաղում, մեկ-մեկ էլ մատաղի համար աղ օրհնելուց, բայց` իբրև խորհրդատու և դաստիարակ, իբրև հոգևոր ծնող, իբրև հոգևոր հայր, խոստովանահայր  հասկացողությունը չունի: Դա կլինի, երբ որ ամեն մի քահանա ոչ ավել քան երեք հարյուր ընտանքի հովիվը կլինի:  Երևանը այսօր ոչ պակաս քան հարյուր եկեղեցի պետք է ունենա, ոչ պակաս քան հազար քահանա: Ուրեմն եկեղեցին պետք է գնա ոչ թե  քառասուն հատ փոխադրամիջող փոխելով, այլ ոտքով պետք է գնա, եկեղեցին իրեն պետք է էնքան մոտ լինի, որ ինքը քայլելով կիրակի օրը գնա եկեղեցի, քայլելով վերադառնա: Եկեղեցին նաև աշխատատեղ է, շինարարությունը նաև ներդրում է, միջավայր է, դաստիարակություն է, մշակույթ է, ո՞նց կարելի է էդքան պրիմիտիվ մտածել ասելով`դրա փոխարեն գործարան սարքեք: Թող գործարան կառուցողը իր գործարանը կառուցի, մեր առաքելությունը գործարան կառուցելը չէ, թեև մենք գործարան էլ ենք կառուցում: Դուք տեսաք քիչ առաջ այն վկայագրերը, որ մակագրում էի, դրանք դիմահարդարման, վարսահարդարման, կահույքագործության, խոհարարական, հաշվապահական  ուսուցման վկայագրեր են, մենք դասընթացներ ենք կազմակերպում, որպեսզի մարդիկ աշխատանք ունենան, բայց դա մեր ֆունկցիան չէ, չէ՞:

Ամեն թեմ պետք է հարյուր քահանա ունենա:

-Շիրակի թեմը քանի՞ քահանա ունի:

-Այս պահին` տասնինը:

—Կրթահամալիրը այսօր Գյումրու, տեղի Երիտասարդական պալատում մեկնարկում է վրաց լեզվի պարապմունքները, որին դուք ևս ներկա եք լինլու և Ձեր օրհնությունն եք տալու: Կրթահամալիրը շուրջ տասը տարի է իրականացնում է Հայ-վրացական հանրակրթական, արդեն նաև հոգևոր կամուրջներ նախագիծը, և այսօր ունենք դրական, հաջող զարգացումներ: Այսօր էլ կրթահամալիրում ունենք Թբիլիսիից, Բոլնիսից, Բաթումիից խմբեր, օրեր առաջ նաև Ախալքալաքի Վաչիան գյուղից քսանհինգ հոգանոց խումբ էր ժամանել:

Հետքաքրքիր է` ինչպիսի՞ն են հարաբերությունները Վիրահայոց թեմի հետ:

-Կապերը սովորական են, ինչպես ցանկացած թեմի հետ: Ջավախքը` իբրև էթնոհոգեբանություն, Շիրակի շարունակությունն է, նույն ժողովուրդն է, նույն հոգեբանությունն է, նույնիսկ նույն բարբառն է և Ախալքալաքի, Ախալցխայի ժողովուրդը շատ կապված է Գյումրիի հետ, և մենք ունենք ջավախեցիների, Ջավախքից տեղափոխվածների բավական մեծ ներկայություն և էդ առումով մնայուն շփման մեջ ենք Վիրահայոց թեմի հետ: Հիմա ավելի քիչ, բայց առաջ Ալեքսանդրապոլի ու Թիֆլիսի կապը շատ զորավոր էր: Թիֆլիսի հարսների մեծ մասը Ալեքսանդրապոլցի էին, Ալեքսանդրապոլում էլ թիֆլիսցի հարսներ կային: Շատ տարածված էր իրար աղջիկ տալ, աղջիկ առնելը, հիմա`մի քիչ ավելի նվազ: Ալեքսանդրապոլը 19-րդ դարի ժամանակ եղել է փոքրիկ Թիֆլիս, Թիֆլիսի յուրահատուկ պատկերն է եղել, բայց, անշուշտ, Ալեքսանդրապոլյան դրոշմով: Մենք էլ դեռ երեխա ժամանակվանից Թիֆլիսի ճանապարհը  բաց է եղել, գնացքը նստել ենք, գնացել ենք Թիֆլիս, ման ենք եկել, վերադարձել ենք մեզ համար: Թիֆլիս էլ ասում եմ Թբիլիսիի փոխարեն…. մեր քաղաքն է եղել: Երևակայեք` Գյումրին Թիֆլիսի հետ ավելի կապված է եղել, քան Երևանի: Էդ առումով մեր կապերը Թիֆլիսի հետ, Վիրահայոց թեմի հետ շատ զորավոր են եղել, և լավ կլինի, որ այսօր էլ լինեն: Առավել ևս, որ մենք սահմանով մոտ ենք և վաղ թե ուշ ես կարծում եմ և, անշուշտ, նաև անհրաժեշտություն պետք է լինի և պետք է զգացվի` Գյումրիում ունենալ նաև վրացական հյուպատոսարան, ինչո՞ւ չէ:

Աշոտ Բլեյան

-Ի դեպ Վրաստանի դեսպանը` Հայաստանում մեր լավ բարեկամը, գործընկերը, ով նվիրված է ու հոգատար  մեր հայ-վրացական  կրթական նախաձեռնություններում: Ինքը տեղեկացված է մեր այսօրվա հանդիպման  մասին և վրացերենի ուսուցման հետ կապված,  և իր ողջույններն էր փոխանցում, ինքն էլ շատ ոգևորված է և, կարծում եմ, քանի որ դեսպանն է,  վրաց պետական իշխանության դիրքորոշումն է Գյումրիի այս ներգրավումով  հանրակրթական կամուրջների մեջ, մենք մտածում էինք, որ էդտեղ Գյումրին կսկսի ինքնուրույն դերակատարում ունենալ, այսինքն` մենք սկզբի փուլում ենք նկատում մեր անելիքը` փոխանցել մեր կապերը, տասը տարվա փորձառությունը, էստեղից էլ նաև էդ կարևորությունը` տասը տարվա և հիմա փորձել օր առաջ Գյումրիին այդ ինքնուրույնությունը, ինքնավստահությունը հաղորդել, որ ճիշտ էր էդ ճանապարհը, որով գնացել էր  կամ կա և հիմա դա օգտագործել միջպետական հարաբերությունների շրջանակում:

 

-Այո՛, Գյումրին պետք է դառնա հայ-վրացական մի լավ խաչմերուկ և օգտագործելով վիրահայության ողջ պոտենցիալը`  և, մի քիչ քաղաքական բաներ էլ ասեմ, ես կողմնակից եմ, որ պետք է Վրաստանի հետ ունենալ զրո խնդիրներ: Ոչ մի խնդիր մենք իրավունք չունենք ունենալու Վրաստանի հետ: Ոչ թե այն պատճառով, որ այլընտրանք չունենալու պատճառով, էդ չէ, նույնիսկ, եթե այլընտրանք ունենք, եթե նույնիսկ շատ լավ հարաբերություններ ունենք Թուրքիայի հետ, Ադրբեջանի հետ ոչ մի խնդիր չունենք, նույնիսկ էդ վիճակում մենք Վրաստանի հետ պետք է խնդիր չունենանք:

-Խնդրում եմ մանրամասնել, Սրբազան:

-Որովհետև վրաց ժողովուրդը մեզ ամենահարազատ ժողովուրդն է և՛մշակույթով, և՛ կրոնով, և՛ դավանությամբ, պատմությամբ: Մենք էստեղի ամենահին բնիկներն ենք և իրավունք չունենք խնդիր ունենալու վրացիների հետ, վրացիներն էլ պետք է զգան, որ մենք ոչ մի ցանկություն չունենք խնդիրներ ունենալու իրենց հետ և չունենք: Եվ պետք չի որևէ կերպ էս առումով ջուր պղտորել:

—Եկեղեցիների՝ հայ և վրաց գժտությունը ինչպե՞ս պետք է լուծել:

-Ուրեմն Կումուրդո  գյուղի եկեղեցին, ինչպես առաջնորդն էլ հայտարարեց,  բնականաբար վրացական եկեղեցի է և վրաց եկեղեղեցու լիազորության ներքո է: Մենք միշտ բողոքում ենք, չէ՞, հայերս, ասելով, որ ոմանք մեր ժառանգությունը սեփականացնում են, բայց մենք էլ իրավունք չունենք որևէ մեկի ժառանգությունը սեփականացնելու: Վրացական եկեղեցին արտաքինից էականորեն տարբերվում է հայկական եկեղեցուց, էնպես չի, որ շատ դժվար է տարբերել, մի հայացքն էլ բավարար է` որոշելու համար էս եկեղեցին վրացակա՞ն է, թե՞ հայկական: Այո՛, մենք ունենք հարյուրավոր եկեղեցիներ  Վրաստանում, բայց վրացիներն էլ ունեն մի քանի եկեղեցիներ Հայաստանում: Դրանք եղել են հայ-քաղկեդոնական եկեղեցիներ, հայ-քաղկեդոնական առանձին նվիրապետություն գոյություն չի ունեցել: Եկեղեցիները գործել են վրաց պատրիարքի իշխանության ներքո, հետևաբար պատկանել են վրաց եկեղեցուն: Հիմա եթե ես դառնամ վրացադավան, ո՞վ եմ ես և իմ ժառանգությունը ո՞ւմ է պատկանում, եթե ես վրացադավան հայ եմ և, ասենք կտակ եմ գրում` ասելով, որ իմ ժառանգությունը փոխանցում եմ իմ եկեղեցուն, ո՞րն է իմ եկեղեցին, վրաց եկեղեցին, չէ՞: Ուրեմն հայ-քաղկեդոնականները ինչ որ ստեղծել են, ստեղծել են վրաց եկեղեցու համար, ցավոք, բայց նրանց համար են ստեղծել: Ուրեմն մենք էլ պետք է հարգենք նրանց իրավունքը էդ ժառանգության  նկատմամբ: Է հա՛, ամեն տեղ ասեք էս վարպետը հայ է եղել, բայց եթե էդ մարդը եղել է քաղկեդոնական, իսկ քաղկեդոնականի սեփականատերը վրաց եկեղեցին է: Մի քիչ էն կողմ գնանք, հույն եկեղեցու ժառանգությունը կսկսվի, որովհետև հասարակ մի հարց` ինչպե՞ս կարող է լինել, որ Հայաստանում ադրբեջանական հուշարձաններ կան, պարսկական հուշարձաններ կան, մոնղոլական հուշարձաններ կան, ռուսական կան, թուրքմենական կան, հանկարծ վրացական ոչ մի հուշարձան չկա, տարօրինակ չէ՞…. Այ դա է, որ վիրավորում է վրացիներին`ասելով, որ հայերը ամեն ինչ սեփականացնում են: էդ առումով, ոչ մենք, ոչ էլ իրենք պետք է սեփականացնեն:

Աշոտ Բլեյան

-Սրբազա՛ն հայր, երբ մենք հայ-վրացական կամուրջները այս հոբելյանական տարում  ուզում էինք բազմաթև դարձնել`Գյումրին, Ջավախքը ներառելու առումով ու, երբ Ջավախքի հետ կապված մեր առաջին քայլերը արեցինք, ինձ համար օրինակ ամենահուզիչը  երևի էն դիմավորումն էր, որ Գյումրին անցնելուց հետո, մաքսակետը անցնելուց հետո Ախալքալաքում  ինձ դիմավորեց, մեր խմբին դիմավորեց շիտակ, հենց հրապարակում Սամցխե Ջավախեթիի Նիկոլայոս Սրբազանը, ում նաև անվանում են Վլադիկա, ժողովուրդն է այդպես դիմում, այդպես են ճանաչում և էն օրհնությունը, որ ինքը շիտակ, հենց առաջին հանդիպմանը տվեց  մեզ, մեր խմբին, մեր նախաձեռնությանը, կրթահամալիրին, կրթական ծրագրին, և էն հաստատակամությունը, որ ինքը ասաց , որ ինչով ինքը կկարողանա, օգնելու է, աջակցելու է իր ողջ զորությամբ, և վերջին մեկ տարում այդպես էլ եղավ: Մեր բազում նախագծեր` 2017-ի, ստացան Սրբազանի, վրաց Սրբազանի կոնկրետ աջակցությունը՝ կեցության, համերգներ կազմակերպելու,  տարբեր տիպի`անձնային, թե այլ մակարդակներում: Շատ սիրելի էր, որ վրաց սրբազանը, Հայ Առաքելական եկեղեցու Վիրահայոց թեմի հոգևոր հայր Բաբկենը իրար կողքի էին, որևէ վեճ չկար և իրար ուժեղացնում էին:

Էս նախագծի շրջանակում ունենք նաև նախնական համաձայնություն, որ այսպիսի զրույց կամ հանդիպում լինի  արդեն Ախլքալաքում` Վլադիկայի հետ: Հետաքրքիր է` կա՞ն կապեր և ի՞նչպես եք դուք նայում  հոգևոր հայրերի հնարավոր շփմանը:

Մ. Աջապահյան

-Դե էդպես էլ պետք էլինի, սա հենց օրինակն է: Մենք իրարից ոչ պետք է վախենանք, ոչ պիտի բան թաքցնենք, ոչ իրարից մի բան պիտի խլենք: Հայը պետք է հավասարապես` որպես լիարժեք քաղաքացի, պետք է ապրի Վրաստանում. վրացիները, ցավոք, թեև քիչ են, բայց ցանկության դեպքում` նաև Հայաստանում: Օրինակ` մենք ունեինք մեր սիմֆոնիկ նվագախմբի ղեկավարը. վրացի էր՝ Ճամուկաշվիլին:

Չգիտեմ… ես շատ կարևորում եմ հարևանների հետ խնդիրներ չունենալը, բայց վրացիների հետ խնդիրներ ունենալը անթույլատրելի է: Փոխադարձ խռովկանությունը՝ իրենք էս արեցին, մենք էս պիտի անենք….Անմիտներ բոլոր ազգերի մեջ կան, հայերի մեջ էլ կան, վրացիների մեջ էլ կան,որոնք անմտություններ պատրաստ են գործելու:

Շատ ուրախ կլինեմ… Մի անգամ եկավ Ախալքալաքի Սրբազանը Գյումրի, և ես, ցավոք, կրիտիկական գրիպով պառկած էի, ես չկարողացա, ավելի շուտ չուզեցի, զուտ իր առողջությունը խնայելով, հանդիպել: Այլապես խնդիր չկա, միշտ պատրաստ եմ հանդիպելու, քանի որ գիտեմ, որ ինքը մեր լավ բարեկամն է, և պետք է շատ լինեն այդպիսի հոգևորականներ, որ բարեկամ տեսնեն դիմացինի մեջ, երբեք` ոչ հակառակորդ: Ես գոնե ոչ մի վրացու մեջ հակառակորդ տեսնելու ցանկություն չունեմ: Տարբեր ժողովուրդներն ենք, նույնը չենք, բայց հարազատ բաներ շատ կան: